حسین نوشته ها ...

در قسمت قبلی اومدیم یه دید کلی راجع به صوت پیدا کردیم و دیدیم صوت ها در اثر ارتعاش بوجود میان . حالا هر کدوم از این ارتعاش ها یه سری مشخصه داشتن مثل فرکانس ، طول موج و دامنه که هرکدومشون رو بررسی کردیم . 

کلا تمام اصواتی که ما میشنویم بر اثر ارتعاش بوجود میان . یاد جمله ی everything in life is vibration میفتیم :) . بنابراین تمام ساز ها با ایجاد ارتعاش صدا تولید میکنند. 

حالا بیاید اول کار این پست یه موضوعی رو بررسی کنیم . سوال اینه : ساز های مختلف چطوری این ارتعاش ها رو بوجود میارن ؟

باید با دسته بندی کلی ساز ها آشنا بشیم :

1 - ساز های زهی (String Instruments) : در این ساز ها ، صدا بر اساس ارتعاش سیم بوجود می آید . مثال این نوع ساز ها گیتار ، سه تار ، سنتور ، ویولون ، پیانو و ... است . 

صدای چند ساز زهی در زیر .

پیانو : 

گیتار : 

ویولون : 

2 - ساز های بادی (Wind Instruments) : از قدیمی ترین ساز هایی هست که انسان ها ازش استفاده میکردند . در دوران خیلی گذشته انسان ها متوجه شده بودن که با دمیدن در یک شکل لوله ای مانند یا شاخ برخی حیوانات میشه صدایی شبیه بوق تولید کرد . در ساز های بادی نوازنده داخل ساز میدمه . این هوای دمیده شده داخل ساز ارتعاش پیدا میکنه و باعث تولید صدا میشه . چند ساز بادی عبارتند از : ساکسوفون ، فلوت ، کلارینت و ...

صدای چند ساز بادی در زیر :

ساکسوفون : 

فلوت : 

کلارینت :

نکته : هر کدام از ساز هایی که اسم برده شد مثلا فلوت انواع مختلفی از نظر ساخت دارن پس انتظار نمیره همشون صدایی دقیقا شبیه هم داشته باشن . ممکنه کمی متفاوت باشن .

3 - ساز های کوبه ای (Percussion Instruments) : این ساز ها در اثر ضربه ، تکان یا مالش صدا ایجاد میکنند . مثال این نوع ساز ها : تنبک ، دف ، درام و پیانو (توضیح میدم این اینجا چیکار میکنه) ! ...

در زیر ، چند ریتم مختلف که با ساز های کوبه ای نواخته شده اند را گوش کنید. گفتم ریتم ! به راستی ریتم (Rhythm) چیست ؟ الگویی مشخص از یک صدا که به طور متناوب و منظم در زمان اجرا و پخش میشود . بعدا در مبحث وزن و میزان که رسیدیم مفصل بررسی میکنیم اینا رو :)

4 - ساز های الکترونیکی : این ساز ها از اسمشون مشخصه دیگه به صورت الکترونیکی سیگنال های صوتی رو تولید میکنند . مثل ارگ ها ، گیتار الکتریک ، پیانو های دیجیتال (با برق کار میکنن طبیعی نیستن) و ...

یه اتفاقی افتاد ! چرا پیانو هم تو دسته ی ساز های زهی و هم تو دسته ی کوبه ای ها بود ؟ ببینید چون داخل پیانو سیم هایی هست که با زدن هر کلاویه آن ، این سیم ها به ارتعاش در میان پس میشه جزو ساز های زهی حسابش کرد . از طرفی چون داخل پیانو چکش هایی وجود دارن که با ضربه چکشی این سیم ها رو به صدا در میارن پس میگن کوبه ای هم هست . 

فک میکنم برای بحث سازشناسی فعلا تا همینجا کافیه . بریم سراغ یه تعریف خیلی بنیادی و مهم در موسیقی یعنی نت (note) .

در پست قبلی ما راجع به فرکانس های صوتی صحبت کردیم حالا با توجه به اطلاعات پست قبل میتونیم نت رو به سادگی تعریف کنیم . در موسیقی هر نت نمایانگر یک فرکانس صوتی است . یعنی هرجا گفتیم نت منظورمون یه صوت با فرکانس مشخصیه . 

در موسیقی کلا 7 تا نت وجود داره . هر کدوم از این نت ها یک نام مخصوص به خودشونو دارن توی موسیقی . 

در موسیقی با دو سیستم میشه نت ها رو نام گذاری کرد :

1 - سیستم هجایی : در این سیستم اسم 7 تا نت به ترتیب به این صورت هست : دو - رِ - می - فا - سُل - لا - سی 

انگلیسیشون (از چپ به راست بخونید) : Do - Re - Mi - Fa - Sol - La - Si

2- سیستم الفبایی : در این سیستم 7 تا نت به صورت حروف لاتین نمایش داده میشوند : A - B - C - D - E - F - G

شاید به این فکر کنید که معادل نت های سیستم هجایی در سیستم الفبایی کدام اند : 

دو = C

رِ = D

می = E

فا = F

سل = G

لا = A

سی = B

ممکنه اشتباها فکر کنید نت سی = C ولی اینطور نیست . بر اساس تلفظشون معادل هاشو در نظر نگیرید . به صورتی که بالا نوشتم باید حفظ کنید . 

در ایران ، نت ها به صورت سیستم هجایی نام برده  و استفاده میشه ولی باید حتما سیستم الفبایی اونارو هم بدونید . 

یه نکته کنکوری : اگه دقت کنید در سیستم هجایی شمارش نت ها ،  از نت دو (C) شروع میشه ولی در سیستم الفبایی از نت لا (A) شروع شده .

در واقع این 7 تا نت موسیقی مثل یک حلقه بینهایت هستند یعنی این توالی 7 تایی هی پشت سر هم تکرار میشه . اینجور نیست که مثلا ما میگیم دو - ر- می- فا- سل-لا- سی ، دیگه نت سی تهش باشه نه .

دوباره بعد از نت سی برمیگردیم به نت اولی یعنی نت دو . اینجوری نت های موسیقی به صورت بی نهایت ادامه داره :

دو - ر - می - فا - سل - لا - سی - دو - ر - می - فا - سل - لا - سی - ....

یا

... - A - B - C - D - E - F - G - A - B - C - D - E - F - G - A - B

اینکه دقیقا تفاوت نت لا (A) اولی با نت لا (A) دومی که دقیقا 7 تا نت بعد از اونه چیه ، مفهومی به نام اکتاو هستش . نت لا دومی یک اکتاو بعد از نت لا اولیه . 

به راستی این اکتاو (Octave) که میگیم چیست ؟ متوجه شدید که اگه توالی 7 تا نت موسیقی را به طور پی در پی پشت سر هم بنویسیم (چه به صورت هجایی چه الفبایی) ، هر نتی را که در نظر بگیریم هفتمین نت بعد از آن خود همان نت است . یعنی مثلا در همین توالی هایی که بالا نوشتیم ، یه نتی رو در نظر بگیر همون لا (A) مثلا . هفت تا بشمار برو جلو دوباره میرسی به لا (A) . 

به فاصله ی هر نت تا هفتمین نت بعد از خودش (که باز خودش میشه :) ) میگن یه اکتاو . بنابراین هر اکتاو شامل 8 تا نت هستش که نت اول و آخر اون همیشه برابر هستند . مثلا :

... - A - B -  C - D - E - F - G - A - B - C - D - E -....

با توجه به تعریف اون قسمتی که سبز شده رو میتونیم یک اکتاو در نظر بگیریم . 

ممکنه شنیده باشیم مثلا یه نتی مثل نت سی (B) داره اجرا میشه ، بعد میگن یک اکتاو ببر بالاتر . این یعنی چی ؟ یعنی برو همون نت سی (B) رو در اکتاو بعدی خودش اجرا کن یعنی دقیقا هفت نت بعد از خودش که باز میشه خود همون سی ولی در شروع اکتاو بعدی :) 

امیدوارم مفهوم اکتاو رو خوب توضیح داده باشم :( 

داخل ساز هایی مثل پیانو به هر اکتاو یه عدد اختصاص میدن . تصویر زیر رو ببینید :

[تصویر از سایت : zinginstruments.com]

در عکس بالا دقت کنید . در پیانو شروع هر اکتاو رو نت دو (C) در نظر میگیرن . به عبارتی با توجه به اینکه هر اکتاو در تصویر به وسیله ی رنگی جداگانه مشخص شده ، اولین نت هر اکتاو ، نت دو (C) است . ببینید یک پیانو عادی 7 تا اکتاو داره که به صورت زیر شماره گذاری شده . اگه دقت کنید شکل کلید های پیانو به صورت یک الگوی منظم هی تکرار شدن پشت سر هم . منظورم شکل هر اکتاوه . شکل کلید های هر اکتاو رو ببینید ،هر اکتاو شامل 7 تا کلید سفید رنگه و بینشون 5 تا کلاویه سیاه چیده شده . این خودش نشونه همون تکرار شدن توالی 7 تایی نت هاس که گفتم . یعنی اگه بخوایم بگیم هر کلاویه پیانو چه نتی رو اجرا میکنه نامگذاریش به این صورت میشه :

[تصویر از : blog.sheetmusicplus.com]

در تصویر بالا 2 اکتاو پیانو آورده شده . شروع نت های هر اکتاو از نت دو (C) شروع شده و به طور پی در پی اون توالی 7 تایی نت ها تکرار شدن . 

یه سوال پیش میاد . هر کدوم از نت های اکتاو اول در تصویر بالا ، با معادلشون در اکتاو بعدی چه تفاوتی دارن ؟ مثلا نت C در اکتاو اول (اولین کلاویه تصویر از سمت چپ) با نت C در اکتاو دوم چه فرقی داره ؟ آیا یه نت دیگس ؟ در جواب این سوال که آیا یک نت دیگه ای هست یا نه باید بگم خیر . این دوتا دقیقا یک نت یکسان هستند ولی از نظر فرکانسی متفاوت اند . جریان اینجوریه دوستان ، هر اکتاو که میریم جلوتر ، فرکانس هر نت دو برابر میشه ! . فرضا اگه فرکانس نت C در اکتاو اول برابر x باشه ، فرکانس نت C در اکتاو بعدی میشه 2x . یا در اکتاو بعد ترش میشه 4x . همینجور دوبرابر میشه میره جلو فرکانسش . جالب نیست ؟ !! .

حالا میدونیم وقتی میگن نت C5 منظور چیه . این یعنی نت C (دو) در اکتاو 5 پیانو مثلا . فرضا میگن A4 یعنی نت A (لا) در اکتاو چهارم .

همینطور که گفتیم هر کدوم از نت های موسیقی یه فرکانس خاص خودشون رو دارن . اصلا هم نیازی نیست حفظشون کنیما . ولی خب اگه دوست دارید همینجوری یه نگاهی بهشون بندازید ، اینجا فرکانس همه ی نت ها رو گفته . یه نکته بسیار مهم . این 7 تا نتی که گفتیم نت های اصلی موسیقی هستند . غیر این 7 تا نت ، یه سری نت های دیگه ای هم داریم که دیز شده یا بمل شده همین نت ها هستند . این مفاهیم رو هنوز نگفتیم و در مباحث بعدی پوشش میدیم . فعلا فقط نت های اصلی رو بدونیم . 

یادتونه در پست قبلی صوت رو از منظر فرکانسی بررسی کردیم و گفتیم یه سری خصیصه هایی داره (شدت و فرکانس اینا ...) ؟ اینجا میخوایم صوت ها در موسیقی رو از منظر نت بررسی کنیم . درسته نت ها هم دقیقا فرکانس اینا دارن ولی خب هر نت موسیقی یه سری خصیصه هایی داره که عبارت اند از : 1 - شیوش (رنگ صوتی) 2 - دیرند (duration) 3 - نواک (زیر و بمی نت) 

پس هر نت 3 تا خصیصه بالا رو داره . اما این خصیصه ها چی هستند ؟ در این پست خصیصه شیوش یا رنگ صوتی رو بررسی میکنیم و اون دوتا رو انشاءالله در پست بعدی . 

مشخصه رنگ صوتی رو با یه سوال شروع میکنیم . به نظرتون چرا صدای ساز ها متفاوته ؟ اصلا ساز ها رو بیخیال . چطوری ما دوستامون رو میتونیم از رو صداشون بدونه دیدن تصویرشون تشخیص بدیم ؟ مثلا دوست فرضیمون (امیرعلی) زنگ میزنه بهمون . ما هم بدونه دیدن اسمش فقط تماس رو وصل میکنیم . تا صحبت میکنه از رو صداش میفهمیم عههه این امیرعلییههههه امیرعلیههههه علیههه . خب چجوری ؟ اینکه ما میتونیم صدا ها رو از هم تشخیص بدیم بر میگرده به رنگ صوتی هر کدوم از این صدا ها . رنگ صوتی افراد و ساز ها باهم متفاوته بنابراین جنس صداشونم متفاوته . مثلا در اول پست ما یک آهنگ یکسان رو با چند تا ساز مختلف زدیم . جنس صداهاشون فرق میکرد ولی همشون یک نت یکسان رو داشتند اجرا میکردند . این یعنی رنگ صوتی شون باهم متفاوته . بیاید از منظر فرکانسی باز بررسی کنیم . پیانو و ویولون رو در نظر بگیرید . فرض کنید ما تو هر دوتاشون نت A (لا) رو اجرا میکنیم . مگه جفتشون یک سیم رو به ارتعاش در نمیارن که فرکانس ارتعاشش تو هر دو یکسانه . پس چرا صدای تولیدی متفاوته ؟ اینجا مفهوم شیوش رو باید پیش بکشیم .

ببینید در هر سازی ، ما وقتی یک نتی رو به صدا در میاریم مثل نت لا ، علاوه بر فرکانس اصلی نت لا ، یک سری فرکانس های فرعی نیز با شدت های کمتر به صدا در میان . اینجور نیست که مثلا اگه نت لا فرکانسش 440 هرتزه و ما در ویولون یا پیانو نت لا رو میزنیم ، فقط ارتعاش 440 هرتز تولید بشه . فرکانس 440 هرتز قطعا تولید میشه ولی در کنارش یک سری فرکانس های فرعی دیگه ای هم تولید میشن که یه ضریبی از همین فرکانس 440 هرتز (نت لا) هستند . 

حالا ، هر سازی در تولید این فرکانس های فرعی (از نظر تعداد و یا ضریبی که برای تولید فرکانسشون استفاده میکنه) با بقیه متفاوته :) . مثلا  پیانو ممکنه با اجرا کردن هر نت ، 8 تا فرکانس فرعی که ضریبی از فرکانس نت اجرا شده هستند به صدا در بیاره . ولی ویولون مثلا شاید 16 تا فرکانس فرعی به صدا در میاره . براهمین صداهایی که ما ازشون میشنویم متفاوته . چون ما داریم صدای ترکیبی از فرکانس ها رو میشنویم که محوریت اصلیشون روی همون نتی هست که اجرا شده . 

اینکه هر ساز چطوری و به چه مقدار این فرکانس های فرعی رو تولید میکنه بستگی به ساخت یا جنس فیزیکی ساز داره . 

تصویر زیر رو ببینید :

 دقت کنید این ها همشون دارن یه نت یکسان رو تولید میکنند ولی شکل فرکانسی شون باهم متفاوته و اونم به خاطر همون فرکانس های فرعیه که گفتم . مثلا ویولون و صدای انسان جفتشون یک فرکانس رو به صدا در میارن ولی دندانه های نمودار فرکانسیشون باهم فرق داره بنابراین رنگ صدای متفاوتی دارن . این یعنی شیوش(timbre) یا رنگ صدا .

فک میکنم برای این قسمت کافیه مطالب زیاد حجیم نشه . برای قسمت های بعدی بهتره که اسم نت ها رو هم به حالت هجایی و هم الفبایی حفظ کنید .

تا قسمت بعدی 😉 ...

۱ ۰