حسین نوشته ها ...

سلام مجدد خدمت دوستان . 

بابت تاخیری که بین این پست های موسیقی افتاد و شاید بازم بیفته (اما سعی میکنم که نیفته :)) معذرت ! . 

در قسمت قبلی اومدیم یکم سازشناسی کار کردیم ، مبحث نت رو باز کردیم و یه سری ویژگی هاش رو خدمتتون عرض کردیم .

در این قسمت میریم که از دو ویژگی بنیادی نت ها یعنی دیرند (duration) و نواک (زیر و بمی) صحبت کنیم .

قطعا صفحاتی به شکل زیر از موسیقی دیدید که نوازنده ها از روش میخونن (خوانندگی و آواز منظورم نیست . خواندن و فهمیدن آن منظورمه) و آهنگ رو اجرا میکنند : 

این نماد هایی که در تصویر بالا میبینید در مجموع نشون دهنده ی یک آهنگ هستند . همینطور که برای نوشتن جملات فارسی یا انگلیسی ما از حروف و علائم مخصوصی استفاده میکنیم برای نوشتن یک موسیقی نیز از علائم خاص خودش استفاده میشه . برای اینکه بتونیم آهنگ های دلخواهمون رو به شکل بالا بنویسیم یا یک آهنگ نوشته شده مثل بالا رو بفهمیم یا اجراش کنیم باید با اون دو ویژگی نت یعنی دیرند و نواک آشنا بشیم . 

 دیرند (duration) یک نت چیست ؟ دیرند به معنای میزان کشش یک نت از نظر زمان هست . اینکه یک نتی که به صدا درومده چقدر کشش داره . در زیر 4 نمونه نت رو گوش کنید : 

نت اول :

نت دوم :

نت سوم :

نت چهارم :

اگه دقت کنید هرچی جلوتر میومدیم کشش نت بیشتر میشد . اما نکته !

کشش نت ها رو در موسیقی با واحد زمان یعنی ثانیه اندازه گیری و استفاده نمیکنیم . مثلا نمیگیم یه نت بزن با کشش 2 ثانیه .

کشش نت ها در موسیقی نسبیه . ما یک کشش رو به عنوان کشش کامل نت در موسیقیمون در نظر میگیریم . سپس این کشش کامل رو به تقسیمات یک دوم ، یک چهارم ، یک هشتم ،و ... تقسیم میکنیم . یعنی دیرند بقیه نت ها نسبت به این کشش اصلی کار سنجیده میشه . برای مثال اگه کشش اصلیمون 1 ثانیه باشه ، یه تقسیم یک دوم ازش میشه نیم ثانیه کشش یا دیرند. 

دیرند یک نت در خط موسیقیایی به وسیله شکل ظاهری اون نت مشخص میشه . یعنی ما از طریق شکل نت میتونیم دیرندش رو بفهمیم .

اگه یادتون باشه گفتم یه دیرند اصلی و واحد وجود داره که بقیه دیرند ها نسبت به اون تعیین میشن . دیرند های مرسوم در موسیقی به ترتیب اینها هستند :

1 - نت گرد(دیرند واحد) .  

2 - نت سفید

3 - نت سیاه

4 - نت چنگ

5 - نت دولا چنگ

6 - نت سه لا چنگ

5 - نت چهارلاچنگ

نت گرد واحد کلی دیرند های موسیقی . و هرچی از اون جلو تر میریم دیرند نت یک دوم نت قبلیش میشه . مثلا به ترتیب بالا نگاه کنید . نت سفید دیرندش یک دوم نت گرد هستش . دیرند سیاه یک دوم نت سفید هست و یک چهارم نت گرد . دیرند نت چنگ یک دوم نت سیاه هست و یک چهارم نت سفید و یک هشتم نت گرد . ببینید هر چی میریم جلو نسبت به نت قبلی نصف میشه.

در جدول زیر لیست دیرند هایی که گفته شد به همراه شکل ظاهریشون مشخص شدند :

این شکل هاشون مهمه . به وسیله ی شکلشون هست که مشخص میشه دیرندشون چقدره . 

خطوط حامل :

زبانی مثل فارسی رو فرض کنید . وقتی میخوایم فارسی بنویسیم ، روی یک خط حروف رو مینویسیم (همون خط کشی دفتر هامون) . در زبان موسیقی هم باید یک سری خط وجود داشته باشه که ما نت هامون رو روش بچینیم . انگار داریم یک موسیقی رو مینویسیم . به این خطوط میگن خطوط حامل .

خطوط حامل 5 خط هستند که به صورت موازی و به فاصله های مساوی روی هم کشیده میشوند . شکل زیر :

نت های موسیقی  با اشکال مختلف (که نشون دهنده دیرندشون هست) روی این خطوط نوشته میشن .

تا اینجا فهمیدیم چجوری مشخصه دیرند نت ها روی خط موسیقی مشخص میشن . اما نواک (زیر و بمی) اونها چی ؟ اونو چجوری باید مشخص کرد . خیلی سادس مشخصه نواک نت به وسیله ی جایگاهش روی خطوط حامل مشخص میشه . به این صورت که هرچی نت در جایگاه بالاتری قرار میگیره نت زیر تر میشه . به  طور کلی روی خطوط حامل 11 جایگاه برای نت ها وجود داره :

1 - روی خط ها که 5 تا هستند  

2 - بین خطوط که 4 تا هستند

3 - بالا و پایین خطوط حامل که 2 تا هستند

تصویر رو ببینید :

اما هر جایگاه مربوط به چه نتیه ؟ مثلا از کجا بفهمیم کدوم جایگاه میشه نت سُل ؟ جریان اینجوریه که داخل هر خطوط حاملی ، ما یکی از خط ها رو به عنوان مبدا درنظر میگیریم و یه نتی رو به اون جایگاه اختصاص میدیم . بقیه نت ها نسبت به اون سنجیده میشن . فرض کنید ما بگیم نت روی خط دوم خطوط حامل میشه سل . حالا هرچی میریم بالاتر به ترتیب میشه لا - سی - دو - ر - می - .... و هرچی از سل مبدا میایم پایین تر هم طبق ترتیب 7 نتی که گفتیم باید برعکس بریم یعنی فا - می - ر - .... . تصویر : 

این مبدا کار به وسیله ی کلید مورد استفاده در خطوط حامل مشخص میشه . ما سه تا کلید داریم :

1- کلید سُل

2- کلید دو

3- کلید فا

این کلیدها روی هرکدوم از خطوط که قرار بگیرن جایگاه اون خط میشه مخصوص نت همون کلید . مثلا تو مثال بالا کلید سل روی خط دومی قرار گرفته بود پس خط دوم میشه نت سل و بقیه خط ها نسبت به اون تعیین میشن . 

این جایگاه تمام نت ها روی خطوط حامل با کلید سل که خیلی مرسومه : 

اگه دقت کنید یه سری خط کوچیک هم بالا و پایین و کلا خارج خطوط حامل کشیده شده . این ها اکتاو های بعد و قبل نت ها هستند . ما درسته که 7 تا نت بیشتر نداریم ولی خب این نت ها رو اکتاو های مختلفی هستند . پس کاملا طبیعیه یه سری خطوط کوچک به بالا یا پایین خطوط حامل اضافه بشن و نت های اکتاو بعدی یا قبلی روشون نوشته بشن . 

حالا شاید سوال پیش بیاد که چرا ما باید کلید های مختلف مثل سل و فا و دو داشته باشیم ؟ مگه یه دونش کافی نیست ؟ هر کدوم از این کلید ها یه گستره ی متفاوتی از نت ها رو نشون میدن . مثلا خطوط حاملی که کلید فا اولش هست اکتاو های قبل تری نسبت به خطوط حامل نت سل هستند . بنابراین نت های روی خطوط حامل با کلید فا خیلی بم تر از نت های روی خطوط حامل با کلید سل هستش . سازی مثل پیانو رو فرض کنید . حدودا 8 تا اکتاو داره . علاوه بر اون نوازنده با هر دو دستش مینوازه . دست چپش سمت نت های بم تره دست راستش سمت نت های زیر تر (تو پیانو هرچی سمت راست میریم کلاویه ها نت هایی با صدای زیر تر تولید میکنند) . خط موسیقی این ساز ها چیزی شبیه اینه :

قسمت اول کلید سل هست برای دست راست نوازنده که نت های اکتاو بالا و زیر تر هستند و قسمت دوم کلید فا هست برای دست چپ نوازنده که نت های اکتاو پایین تر و بم تر هستند . 

فقط یه نکته رو در مورد نت های چنگ (خود چنگ ، دولا چنگ ، سه لا چنگ و ...) دقت کنید و اونم اینه که اگه چند تا نت چنگ پشت سر هم بیاد تو خطوط حامل چنگک هاشون رو مثل یک خط صاف بهم وصل میکنن . شکل های زیر رو ببینید از کتاب تئوری موسیقی استاد پرویز منصوری عکس گرفته شده :

اگه دقت کنید برای نت های چنگ متوالی چنگک هاشون بهم وصل میشه .

سکوت ها :

همه ی دیرند هایی که برای نت ها معرفی کردیم ، یک سری سکوت هم دارن . جدول زیر رو ببینید : 

یک نت سکوت به این معنیه که هیچ صدایی تولید نشه ولی دیرندش حساب بشه . یعنی به اندازه دیرند خاصی سکوت برقرار بشه . 

مثلا اگه سکوت نت چنگ بیاد (از جدول بالا نگاه کنید شکلش چجوریه) ، باید به اندازه دیرند نت چنگ سکوت کنیم و نتی نواخته نشه . 

حالا شما به طور کلی میدونید خط موسیقی چجوریه و موسیقی ها چجوری نوشته میشن . در زیر چند موسیقی ساده رو براتون آماده کردم . همینجور که پخشش میکنید از روی خطوط حامل هم نت هاش رو بخونید و تو ذهنتون با آهنگ تطابق بدید . 

در آخر هم چند تا جدول و نمودار راجع به دیرند انواع نت ها برا محکم کاری ببینیم :

این عکسا و جدولی که از دیرند ها قبلا فرستادیم دقیقا نسبت هاشون یکیه .

امیدوارم مفید واقع شده باشه این قسمت :)

۲ ۰